De Noord-Hollandse Norm Weerbare Overheid

Weerbaarheid raakt ons allemaal

Een integere en betrouwbare overheid vormt de basis voor een rechtvaardige, stabiele en goed functionerende samenleving. Overheden kampen steeds vaker met dreigingen van buitenaf en met het frustreren van de democratische gang van zaken. Het is daarom belangrijk om weerbaar te zijn, zowel als organisatie als persoonlijk.

Weerbaarheid is het vermogen om weerstand te bieden aan verschillende vormen van druk, dreigingen of verstoringen en effectief om te gaan met uitdagingen. Voor een organisatie of overheid betekent dit dat ze sterk genoeg zijn om problemen, zoals criminaliteit, cyberaanvallen of intimidatie te weerstaan. Het draait niet alleen om reageren als er iets misgaat, maar vooral om voorbereid zijn en het voorkomen van misbruik van zwakke plekken. Op persoonlijk niveau houdt weerbaarheid in dat je signalen kunt herkennen en weerstand kunt bieden tegen subtiele of directe pogingen van kwaadwillenden om je te manipuleren of onder druk te zetten.

De afgelopen jaren hebben de provincie en de gemeenten in Noord-Holland hard gewerkt aan het vergroten van hun weerbaarheid tegen criminele ondermijning. Niet alle gemeenten zijn hierin even ver, waarbij logischerwijs factoren zoals schaalgrootte, beschikbare capaciteit en financiële middelen een rol spelen.

Maatschappelijke ontwikkelingen vragen echter om een bredere kijk op weerbaarheid. Ook andere ondermijnende tendensen zoals corruptie, agressie en intimidatie tegen ambtenaren en politici, cyberaanvallen en het misbruik van overheidsmiddelen komen steeds vaker voor. Het versterken van de weerbaarheid van zowel gemeenten als de provincie is cruciaal om een sterk en samenhangend front te vormen tegen deze dreigingen.

Gezamenlijk front tegen bedreigingen

In samenspraak met gemeenten, Regionale Informatie en Expertisecentra (RIEC’s)1 en de provincie is de Noord-Hollandse Norm Weerbare Overheid ontwikkeld. Het doel is om een gezamenlijk basisniveau van weerbaarheid te creëren waaraan zowel gemeenten als de provincie zich committeren. Door een ondergrens af te spreken voorkomen we dat kwaadwillenden, die in de ene gemeente worden geweerd, elders hun slag proberen te slaan. Het zou zonde zijn om schaarse capaciteit op één plek te investeren, terwijl dezelfde dreiging op een andere plek gewoon ongemoeid blijft. Dat willen we tegengaan.

Naast het bestrijden van criminele ondermijning beschermt de norm ook tegen verstoringen van democratische processen en versterkt het de integriteit van het openbaar bestuur. Dit draagt bij aan een veilige werkomgeving, beschermt de politieke besluitvorming en vormt een sterk front tegen bedreigingen. Voorbeeldgedrag van politici, bestuurders en directie is hierbij van essentieel belang. Zo blijft het vertrouwen in het openbaar bestuur gewaarborgd. Want het openbaar bestuur is er uiteindelijk om de samenleving te beschermen en te bevorderen.

1.1 Wij beleggen het eigenaarschap voor een weerbare organisatie bij de interne bestuurlijke driehoek2.

De verantwoordelijkheid voor de implementatie van de weerbaarheidsnorm en het zijn van een weerbare organisatie wordt gedragen door deze driehoek. Deze functionarissen spelen een belangrijke rol in het organiseren van de randvoorwaarden om als organisatie weerbaar te zijn tegen ondermijning.

1.2 Wij besteden periodiek en structureel aandacht aan ondermijnende criminaliteit en ondermijning van de rechtsstaat.

Er is een implementatieoverzicht opgesteld waarmee we zelf jaarlijks de voortgang van de implementatie meten en aan de slag gaan met de ontwikkelpunten die daaruit voortkomen. 
Met het eerste ingevulde implementatieoverzicht in voorjaar 2025 is er een 0-meting voorhanden om te bezien hoe het is gesteld met de weerbaarheid binnen de organisatie.

Aan een weerbare organisatie moet je permanent werken. In 2027 organiseren RIEC en provincie een evaluatiemoment voor de Noord-Hollandse norm. Op basis van dit peilmoment kan de norm worden herzien, bijgesteld, geactualiseerd en/of aangescherpt.

De medewerker(s) van het vakgebied veiligheid heeft (hebben) structureel oog voor het thema ondermijnende criminaliteit en is (zijn) in staat signalen van ondermijning te herkennen. Dit betekent dat de risico’s van ondermijnende criminaliteit voor de organisatie bekend zijn en structureel aandacht krijgen. Daarnaast is de medewerker opmerkzaam als het gaat om signalen van ondermijnende criminaliteit.

Onze bestuurders en directie hebben structureel aandacht voor het thema ondermijning. Dit betekent dat de risico’s van ondermijnende criminaliteit en andere ondermijnende tendensen (zoals het beïnvloeden van politieke ambtsdragers en het veroorzaken van maatschappelijke onrust) voor de organisatie bekend zijn en dat dit een structureel agendapunt is tijdens portefeuillehouders- en directieoverleggen.

Er zijn één of meer medewerkers (deels) vrijgemaakt voor de aanpak van ondermijnende criminaliteit. Dit houdt in dat wij voor de aanpak van ondermijnende criminaliteit specifiek uren beschikbaar stellen binnen het taakveld.

Het vakgebied veiligheid is de verbindende schakel in de aanpak van ondermijnende criminaliteit. We beleggen deze coördinerende rol binnen de afdeling Veiligheid bij één of meerdere personen. De afdeling Veiligheid verbindt de andere afdelingen met elkaar en het thema.

Alle afdelingen onderkennen vanuit hun eigen rol en taak dat ondermijnende criminaliteit en ondermijnende tendensen hen raakt, zijn alert op risico’s voor ondermijning en tonen eigenaarschap in de aanpak ervan. Ondermijning is niet alleen onder de aandacht bij de medewerkers in het veiligheidsdomein en de bestuurder(s), maar ook bij het management en bestuur van de organisatie. Alle onderdelen van de organisatie kunnen ten slotte te maken krijgen met ondermijning. Ieder deel van de organisatie beseft dat zij een rol heeft in het voorkomen en tegengaan van ondermijning.

2.1. Wij hebben een integriteitsbeleid vastgesteld.

Dit is getoetst aan de landelijke regelgeving en handreikingen.

2.2. Wij hebben een actuele gedragscode. Deze geldt voor medewerkers, politieke ambtsdragers en externen.

De gedragscode is gebaseerd op de meest recente wetgeving en handreikingen.

2.3. Wij organiseren jaarlijks organisatiebrede bijeenkomsten rondom het thema integriteit en netwerkbewustzijn – onder meer in relatie tot ondermijning.

Deze bijeenkomsten organiseren wij voor politieke ambtsdragers en de ambtelijke organisatie over:

1. Integriteit;
2. Morele oordeelsvorming;
3. Dilemma’s op basis van actuele ontwikkelingen;
4. Gedragscode.

Directie, leidinggevenden en griffie zijn zich bewust van de belangrijke rol die ze hierin hebben en nemen die verantwoordelijkheid ook.

2.4. Wij zorgen dat bij een meldpunt melding van mogelijke integriteitsschendingen kan worden gemaakt.

Wij hebben een meldingsregeling voor integriteitsschendingen en klachten. Medewerkers en politieke ambtsdragers weten waar zij interne integriteitsschendingen kunnen melden en kunnen erop vertrouwen dat er vertrouwelijk met hun melding wordt omgegaan. We hebben ook een vertrouwenspersoon of -commissie waarmee medewerkers kunnen praten. Een vertrouwenspersoon kan een melding doorgeven aan het meldpunt als de melder anoniem wil blijven.

2.5. Wij hebben een protocol waarin beschreven staat hoe te handelen bij (vermeende) schending van integriteit.

In het protocol staat beschreven wanneer integriteitsonderzoeken plaatsvinden, door wie en hoe de procedures verlopen. Nieuwe medewerkers worden hierop alert gemaakt bij hun onboarding.

2.6. Wij zijn alert op mogelijke integriteitsvraagstukken.

Wij weten welke functies gevoelig zijn voor integriteitsproblemen. Iedereen in de organisatie is alert op mogelijke integriteitsproblemen in de interactie met de maatschappij. We weten met wie we praten. We letten goed op mogelijke integriteitsproblemen rondom de agenda’s van het college en de gemeenteraad.

2.7. Wij laten voor kandidaat-bestuurders een risicoanalyse uitvoeren.

De analyse kunnen we intern of extern laten uitvoeren. Dit doen we volgens de meest recente handreiking van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). De risicoanalyse helpt om integriteitsrisico’s bij bestuurders in kaart te brengen en te voorkomen. Verschillende bronnen (zoals CV, BKR-registratie, referenties en een gesprek) geven inzicht in de kandidaat-bestuurder.

3.1. Wij hebben een actueel agressieprotocol, dragen dit actief uit en zijn erop aanspreekbaar.

Wij hebben een toegankelijk agressieprotocol voor medewerkers en politieke ambtsdragers en baseren ons daarbij op de norm ‘Stop Agressie Samen’ van BZK. Het agressieprotocol beschrijft hoe de organisatie handelt in het geval van agressie (inclusief digitale agressie) en maakt expliciet welk gedrag ambtenaren en bestuur niet accepteren. De volledige organisatie leeft dit protocol na.

3.2. Wij laten intern en extern weten wat onze organisatienorm van acceptabel gedrag is en wat dit betekent voor de houding van medewerkers en politieke ambtsdragers.

Burgers en bezoekers weten wat de organisatienorm van acceptabel gedrag is. Er zijn verschillende manieren om aan burgers en bezoekers te laten weten wat de normen en waarden van de organisatie zijn. Sommige gemeenten kiezen ervoor om huisregels bij de ingang van het gebouw op te hangen.

3.3 Wij zorgen voor een veilige (fysieke) werkomgeving voor onze medewerkers.

Wij zorgen voor maatregelen om agressie en geweld op de werkplek te voorkomen en ervoor te zorgen dat medewerkers zich veilig voelen, zoals het instellen van alarmknoppen of beveiligingspersoneel.

3.4. Wij zijn ons bewust van de veiligheidsrisico’s van het verspreiden van de persoonlijke gegevens van medewerkers uit de gehele organisatie en streven ernaar deze risico’s te minimaliseren.

Wij zijn een transparante en dienstverlenende overheid. Tegelijkertijd moeten onze medewerkers veilig kunnen werken. Bijvoorbeeld doordat ze de mogelijkheid hebben om hun mails niet met hun eigen naam te ondertekenen, maar met een afdelingsnaam of via een algemeen mailadres te mailen. Ook is het van belang dat medewerkers het bestaan van verschillende protocollen en beleid kennen en veilig om kunnen gaan met persoonsgegevens. We maken medewerkers bewust van persoonlijke veiligheidsrisico’s, zoals het openbaar stellen van social media-accounts.

3.5. Wij zijn ons bewust van de risico’s in onze werkprocessen.

Wij brengen onze kwetsbare werkprocessen in kaart en weten waar de risico’s op ondermijnende criminaliteit en ondermijning voor onze medewerkers daarin liggen. Wij beschermen onze medewerkers actief tegen deze risico’s.

6.1. Wij hebben een interne en externe communicatiestrategie gericht op de weerbaarheid.

Wij zetten communicatie in bij de aanpak van ondermijning. Zowel intern naar medewerkers/bestuur als extern naar haar inwoners en bedrijven. Enerzijds om hen bewust te maken over ondermijning en anderzijds hen te informeren over de (integrale) aanpak van ondermijning in de organisatie. Afstemming vindt plaats tussen de communicatieadviseur en afdeling Veiligheid.

Wij hebben een communicatiestrategie en planning over de aanpak van ondermijning. Een communicatiestrategie op ondermijning helpt ons op de juiste momenten (proactief/preventief/ repressief) de juiste communicatie (vorm en boodschap) te voeren. Dit gaat onder andere over ‘promotiecampagnes’. Daarnaast denken we bij de aanvang van casuïstiek na over de communicatiestrategie. Die strategie stemmen wij integraal af.